Lieve mensen,
‘Hé Jozef’, Jozef kijkt naar zijn evenbeeld, terwijl hij zijn prachtige musicaljas wat strakker om zich heen trekt.
‘Oh hallo … eh … wie ben jij eigenlijk?’ antwoordt Jozef die even verbaasd opkijkt en tegelijkertijd zijn schapen in de gaten houdt.
‘Ik ben een verre verwant van je, Jozef uit de 21ste eeuw. Ik speel jou, in een musical, met mijn verbazingwekkende veelkleurige droomjas.’
Jozef valt stil, hij wil eigenlijk doorlopen als de vreemdeling, die zegt lid van zijn familie te zijn, hem bij zijn arm vastpakt.
‘Zeg eens zijn al je dromen echt uitgekomen? Jij bent toch die jongen die van zijn vader een veelkleurige droomjas had gekregen had? Jij hebt het toch helemaal gemaakt in het leven, jij kent zelfs de farao van Egypte?’
‘Ehm,’ zegt Jozef, ‘ik weet niet wat je bedoelt? Wat heb ik dan gedroomd? God heeft mij geroepen en mij mijn dromen gegeven. Hij heeft mij ook de uitleg ervan gegeven, zodat ik die kon delen. Maar mijn broers werden jaloers en wilden van mij af, vanwege mijn jas en mijn dromen. ‘
‘En de farao dan?’ De moderne Jozef geeft niet zo snel op, nu hij zijn idool in het echt ziet.
‘Dat is waar… ik werd onderkoning omdat ik zijn dromen kon uitleggen en hem kon waarschuwen voor een grote hongersnood. Toen kregen mijn broers het zwaar en was ik in staat mijn familie te helpen door hen naar Egypte te halen. We hebben ons weer verzoend.’
In mijn fantasie vindt dit gesprek plaats, omdat ik benieuwd was hoe het zou gaan wanneer de bijbelse Jozef en moderne versie van Andrew Lloyd Weber elkaar zouden tegenkomen, herkennen ze iets in elkaar? Allebei worden ze dromenkoning genoemd, al verschilt de uitleg van de betekenis van hun dromen behoorlijk. De Jozef uit de musical wordt de koning van de dromen genoemd omdat hij van eenvoudige herdersjongen opklimt tot onderkoning van Egypte. Hij maakte de ultieme westerse droom waar, voor een dubbeltje geboren en opgeklommen tot een rijksdaalder. Echter, zijn eretitel uit de musical was een spotnaam verzonnen door zijn broers voor de bijbelse Jozef.
Vrijwel iedereen weet wat het is om te dromen; we zijn allemaal dromers, bij dag of nacht. Dromen spreken tot de verbeelding, toen en nu. Een bekend spreekwoord zegt: dromen zijn bedrog, niet alleen in onze taal, zelfs de Romeinen hadden een spreekwoord dat hierop lijkt. De bijbelse verhalen over dromen horen bij de klassiekers, die in iedere kinderbijbel voorkomen. Vanmorgen gaat het niet alleen over de dromen van Jozef maar ook over zijn bijzondere veelkleurige jas. In de musical van Tim Rice en Andrew Lloyd Weber speelt deze fantastische veelkleurige Droomjas een grote rol en Dolly Parton’s moeder maakte van een oud vod met stoplappen en prachtige ‘coat of many colors’ voor haar dochter.
Jacob trekt Jozef voor boven zijn broers, en door die opvallende jas kan iedereen nu zien dat Jozef en niet de oudste broer het lievelingetje is. Het is typisch gedrag van broers en zussen om te denken dat een ouder het ene kind leuker vindt dan het andere. Jozef is niet volkomen onschuldig als het gaat om zijn relatie met zijn broers. Hij lijkt optimaal te profiteren van zijn favorieten-status. Hij is niet alleen de favoriet, hij wrijft het zijn broers telkens in. Eerlijk gezegd kan ik me de positie van zijn broers wel wat begrijpen. Familiestructuren kunnen flink ingewikkeld zijn en jaloezie en je niet gezien voelen is van alle tijden. Wanneer niemand daar iets aan doet en de situatie blijft voortbestaan, kunnen er vreemde, ontregelende krachten bovenkomen in een familie, omgeving, of land. Jozef is daarnaast een klikspaan die alles wat zijn broers zeggen tijdens het schaapshoeden doorverteld aan zijn vader, bij voorkeur de slechte verhalen. Genoeg om veel wrevel op te wekken.
Jozefs mantel loopt vervolgens als een rode draad door de verhalen uit Genesis 37–48. Steeds als hem iets belangrijks overkomt, gebeurt er ook weer iets met zijn mantel. Het begint met de broers van Jozef. Die zijn jaloers zijn op hun verwende jongste broertje dat door hun vader wordt voorgetrokken. Maar ze worden pas echt woedend als Jozef van zijn vader Jakob een prachtige, peperdure mantel krijgt. Op een dag draagt Jacob hem op om zijn oudere broers, die de kuddes aan het hoeden waren, te controleren. Besefte Jacob niet hoe groot de wrok van zijn zonen tegenover Jozef was? Toen de broers Jozef op hen af zagen komen, zeiden ze: ‘Daar heb je de dromenkoning! Laten we hem doden, hem in een put gooien en vader vertellen dat hij door een wild dier is gedood.’ Is dit bedoeld als een ernstige doodsbedreiging of als overdrijving? Soms kan je zo gefrustreerd raken dat je iets zegt als ‘ik vermoord je’, en als je woede dan gezakt is, ben je het weer vergeten. De broers van Jozef waren wel bijna bereid om zover te gaan. Ze trekken hem zijn mantel uit, smeren het in met bloed en laten hem thuis aan Jacob zien als het ultieme bewijs dat Jozef gestorven is. Terwijl ze Jozef in de put achterlaten.
Vervolgens wordt hij verkocht aan een karavaan en komt als slaaf in Egypte terecht. Daar komt hij in dienst bij de rijke Potifar. Het gaat goed met hem, totdat de vrouw van zijn baas hem begint lastig te vallen. Op een dag grijpt ze Jozef vast bij, jawel, zijn mantel. Jozef probeert weg te vluchten, en de vrouw blijft achter met de mantel in haar handen. Ze beschuldigt Jozef heel gemeen van haar eigen plannen en gebruikt de jas als bewijs. Zo komt Jozef onschuldig in de gevangenis terecht.
Vele jaren later krijgt de farao twee vreemde dromen. Jozef wordt vrijgelaten om de dromen uit te leggen. Voordat hij naar de farao wordt gebracht, worden zijn oude, vieze vodden uitgetrokken, en krijgt hij schone kleding aan. Als Jozef de dromen succesvol heeft verklaard, verheft de Egyptische koning hem tot een hoge functie. Hij bekleedt Jozef met een voornaam gewaad. Opnieuw zijn Jozefs kleren een teken van zijn bijzondere positie geworden.
De laatste keer dat er kledingstukken voorkomen in de geschiedenis van Jozef, gaat het niet over Jozefs eigen mantel maar over die van zijn broers. De zoons van Jacob zijn naar Egypte gekomen om graan te halen en hebben zich voor Jozef neergebogen. Jozef vergeeft zijn broers, en biedt hun kostbare kleren aan als geschenk. Die kleren laten zien dat alles veranderd is. Zoals Jozefs dure mantel er eens voor zorgde dat zijn broers woedend op hem werden, zo tonen de kleren die de broers nu krijgen, dat er weer vrede is tussen hem en zijn broers.
Het Hebreeuwse woord passim, dat gebruikt wordt voor de mantel van Jozef, geeft aan dat het kledingstuk was samengesteld uit verschillende stukken stof, van verschillende kleuren, iets wat het in die tijd heel kostbaar en bijzonder maakte. Deze betekenis deed mij denken aan het lied van Dolly Parton. In haar lied staat de veelkleurige jas centraal. De jas die voor haar zo veel meer betekenis heeft dan een vod van oude lapjes. Mede door de verhalen over Jozef, die haar moeder vertelde terwijl zij de jas aan elkaar naaide en omdat zij het resultaat zegende met een kus. Deze jas verbindt het jonge meisje met haar eigenwaarde. Al lachen de kinderen op school haar uit, zij voelt zich rijk, en is rijk. Dankzij die jas weet ze wat werkelijk belangrijk is en wat niet. Het tilt haar boven jaloezie en verdeeldheid uit.
Nog een keer Jozef tegen Jozef:
‘Je mantel heeft je wel veel geluk gebracht, je hebt dromen uitgelegd, voor de bakker en de schenker en je hebt heel Egypte behoed voor hongersnood.’
‘Waar heb jij het nu over? Die mantel was een ongeluksjas, hij heeft alleen maar jaloezie opgewekt en voor bedrog gezorgd bij mijn vader. Ik was niet dood, ik werd verkocht als slaaf.’
De musical-Jozef kijkt Jozef met open mond aan:
‘Weet je dan niet dat je een held bent, je wordt vereerd als profeet, door Joden, Christenen en in de Islam. Voor mij ben je de jongen wiens dromen uitkwamen, die mij vertelt dat het mij ook kan overkomen. Ik kan worden wat ik wil.’
Dit gesprek tussen de bijbelse Jozef en het geesteskind van Lloyd Weber, is verzonnen en tegelijkertijd geeft het goed aan hoe wij omgaan met dromen. We kijken liever naar de ene persoon die zijn dromen waargemaakt heeft, en sluiten de ogen voor de keerzijde van die droom. Net als de geschiedenis van Jozef, dat is het geen makkelijk of leuk verhaal. Het is helemaal niet zo fijn om zo opvallend erkend te worden als de lieveling en op een voetstuk gezet te worden. Mensen zijn niet zoveel veranderd in de tussentijd. Wij sluiten nog altijd mensen of groepen buiten, worden jaloers op wat een ander wel heeft, voelen ons gekleineerd. Wij vergapen ons liever aan de mensen met een grote mond, die zeggen al hun succes aan zichzelf te danken te hebben. Daarom is het aantrekkelijker om een musical van Jozef als de dromenkoning te maken, de held die zijn dromen waarmaakt. Gelukkig zijn er ook mensen en dromers die door deze schone schijn heen kunnen prikken, die zien wat er werkelijk aan de hand is. En welke prijs er betaald moet worden.
Luister eens naar het lied van Dolly Parton ter inspiratie voor alle Jozeffen en Jozefinas in onze wereld, voor alle buitengesloten mensen. Misschien dat ook wij, als wij dat nodig hebben, een keer kunnen schuilen onder die liefdevol gemaakte jas van vodden. Zouden wij er niet samen één kunnen maken? Door verschillende stukken vol liefde aan elkaar te naaien, tot een jas met vele kleuren, waar we allemaal trots op kunnen zijn. Dan zegenen wij die jas met liefde en geven hem door aan wie dat nodig heeft. Als dat zo zou kunnen zijn…
Amen
