Lieve mensen,

Van mijn kinderen hoor ik hoe op TikTok, Instagram en X de meest gruwelijke filmpjes rondgaan met beelden van de oorlog tussen Israël en Hamas. Het toont een merkwaardige verslaving aan het zien van gruwelijkheden. Het verspreiden van deze beelden maakt onderdeel uit van een het verzet tegen allerlei uitwassen van onze postmoderne maatschappij. Zo protesteren grote aantallen studenten en andere jongeren tegen onrechtvaardigheid op het gebied van klimaat, gender, kolonialisme en praktijken van genocide: dit hangt voor hen allemaal met elkaar samen. Zolang er geen rechtvaardigheid voor Palestina is, kan er bijvoorbeeld ook geen klimaatrechtvaardigheid zijn. Om hun eisen ingewilligd te krijgen, kamperen ze voor de ingang van onderwijsinstellingen, kalken ze leuzen op de muren, bezetten universiteitsgebouwen en bouwen barricades om ontruiming tegen te gaan. Soms loopt het uit de hand en wordt geweld gebruikt om hun woorden kracht bij te zetten. Een uitspraak die ik in de Volkskrant las was: ‘Wanneer activisten televisieschermen stukslaan, uiten ze hun woede over de ontmenselijking van het Palestijnse volk en de leugens die de media daarover verspreiden.’

Deze demonstraties, niet alleen hier in ons land, maar op veel meer plekken in de westerse wereld, zorgen er ook voor dat de posities verharden, mensen juist meer tegenover elkaar komen te staan in verschillende kampen, waarbij de een de ander beschuldigt van onbegrip of antisemitisme. Is er ook een geweldloze manier om te protesteren en aan te geven dat het niet goed gaat met mensenrechten, het klimaat en onze maatschappij? Er is het gevaar dat het idee boven komt drijven dat de enige oplossing is alles wat er is te vernietigen om dan iets nieuws op de te bouwen. Er kan een moment komen dat het niet meer gaat om het verbreken van de banden met Israëlische universiteiten en het leger, of een veganistische lunch aan te bieden in de kantines, en neutrale wc’s, maar om de universiteiten geheel te sluiten. De geschiedenis herhaalt zich en dergelijke dystopische verlangens van een totale vernietiging en de opbouw van een nieuwe, betere samenleving, zijn zo oud als de wereld.  Wij kunnen het afdoen als onwaarschijnlijk en naast ons neerleggen of wij kunnen als geloofsgemeenschap komen met verhalen …

Een verhaal dat bij mij opkwam was een gedeelte uit de profetie van Ezechiël. Geen makkelijke tekst om voor te lezen en om over te preken. Gezien door de ogen van de profeet heeft de vernietiging van het beloofde land plaats gevonden met overwinning van de Babyloniërs en de deportatie van de bovenlaag van de bevolking. De mensen vragen hem waarom God dit heeft laten gebeuren? Hoe moeten zij dan verder? Kunnen ze terugkeren en weer opnieuw beginnen?

Aanleiding voor deze overdenking is de collecte die we in de maand juni zullen houden voor hulp aan de mensen in Oekraïne. Even leek het of door alle protesten tegen dat de recente gebeurtenissen in Gaza de, al veel langer durende, oorlog in de Oekraïne in het nieuws vergeten werd. Op dit moment is het weer een hot nieuwsitem, omdat door een aantal landen is besloten tot wapen- en munitieleveranties die gebruikt mogen worden om op Rusland af te vuren. Poetin spreekt al over een Derde Wereldoorlog. Waar zijn we in hemelsnaam mee bezig? Wie kan een totale escalatie nog tegenhouden?

Wat kunnen wij hier als individu aan doen? Als je niet mee wilt demonstreren en het wel oneens bent met wat er gebeurt in Gaza, in Charkov, of met de plannen van onze nieuwe regering? Deze vraag wordt me vaak gesteld. Helaas heb ik daar geen pasklaar antwoord op. Het enige wat ik steeds blijft herhalen, ook naar mijzelf toe, is dat we kritisch moeten blijven op het gebruik van geweld en dat we moeten blijven luisteren naar elkaar en verhalen over vrede en verzoening blijven doorvertellen.

Laten we nadenken over het verhaal van Ezechiël, dat we vanmorgen gehoord hebben. Het bijbelboek Ezechiël licht uitvoerig toe, vanuit een theologisch standpunt, hoe de ballingschap, die het volk overkomen was, eigenlijk onvermijdelijk was. Vanwege de verontreiniging van het land door het volk, vanwege hun gedrag tegenover elkaar, was voor God de verwijdering uit hun eigen land, de ballingschap, de enig overgebleven optie om een toekomst veilig te stellen. Het volk had de naam van God zodanig te grabbel gegooid dat Hij wel moest ingrijpen. Deze redenatie is een verklaring achteraf, die door de profeet gegeven wordt, in de hoop dat zijn hoorders tot zelfinzicht komen en zich beter gaan gedragen. De ballingschap heeft een zware wissel getrokken op de geschiedenis van het Joodse volk, een last die van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Nadat het volk Israël het land verlaten had, werd het land ingenomen door vreemden, die in hun vuistje lachten, dat was een makkelijke overwinning.

Die vijanden hebben alleen geen enkel benul waarom God zijn mensen in ballingschap heeft laten gaan, zegt Ezechiël, dat is de reden dat ons land nu een slechte naam heeft gekregen, ‘mensenverslinder’, oftewel als ‘een land dat zijn bevolking van kinderen berooft’. Met een slechte naam voor het land dreigt ook de naam van God in het geding te komen, het is immers Zijn land en Zijn volk.

Het hoofdstuk dat we gelezen hebben, begint met Gods besluit dat Hij compassie zal tonen en opnieuw zal ingrijpen: de puinhopen zullen herbouwd worden en het land zal weer vol worden van mensen en dieren. Ondanks alle dreigementen van het oordeel in de eerdere profetieën van Ezechiël, wil God de God blijven van Zijn volk. Ezechiël roept zijn volksgenoten op om ondanks alles, ondanks de pijnlijke ervaringen van het volk tijdens de ballingschap, en het verlies van land, tempel, koningschap en gemeenschap, om zich opnieuw te verbinden met God.

Er kleeft wel een risico aan dat nieuwe begin, weer terug in hun eigen land, waar Ezechiël zich zeer van bewust is, namelijk dat de mensen zelfgenoegzaam kunnen worden. Dat men gaat denken, zie je wel, we doen het wel goed, want God heeft ons laten terug keren en geeft ons een overvloed aan voedsel en talrijke nakomelingen. Er is meer nodig dan de terugkeer naar het oude land om met elkaar een toekomst tegemoet te gaan. De mens heeft een nieuw hart en een nieuwe geest nodig om verder te kunnen. God belooft de mensen een nieuw hart en een nieuwe geest te geven. Hun huidige hart is van steen, dat wil zeggen doods en het reageert nergens op. Een transplantatie is nodig.

Na deze harttransplantatie geeft God de mensen ook nog een nieuwe geest.

Ezechiël zegt het heel duidelijk, mensen hebben een warm, kloppend en werkend hart nodig en een vrije geest, zodat zij weer levend en levendig worden. Dan kunnen zij weer een bewijs zijn van Gods aanwezigheid, en die slechte naam van een verloren volk uitwissen. Bij Johannes gebeurt op een wonderlijke manier hetzelfde: een dood hart gaat weer kloppen en de zoon van de hoveling blijkt te leven. Johannes schrijft nergens over eerdere fouten of zonden waarvoor de hoveling gestraft zou zijn, met de dood van zijn zoon. Het gaat Johannes in zijn verhaal vooral om het vervolg, dat de hoveling tot geloof kwam, hij en al zijn huisgenoten.

Hoe houden wij ons geloof vast? Hoe kunnen wij blijven geloven in een wereld die verscheurd wordt door haat, door het ontmenselijken van iedereen die anders denkt, een ander geloof aanhangt of simpelweg het niet met je eens is? Hoe kan onze geest houvast vinden en ons hart weer zachter worden en harder gaan kloppen? Wanneer het gaat om de verbetering van de wereld wordt in onze tijd veel nadruk gelegd op materiële zaken en op structuren. Er wordt gewerkt aan de bestrijding van armoede, aan het scheppen van werkgelegenheid, aan steeds betere medische voorzieningen. Om allerlei kwaad tegen te gaan worden wetten aangescherpt en wordt op naleving van die wetten toegezien. Tegelijk krijgen we alarmerende signalen dat het allemaal niet helpt. Uit de bijbelse geschiedenis en helaas ook de huidige oorlog situaties in onze wereld is immers gebleken dat het menselijk hart ontoegankelijk en versteend kan raken wanneer het bedreigd wordt in haar voortbestaan …

Mijn overdenking is geen pleidooi voor totale vernietiging en dan iets nieuws opbouwen op de puinhopen. Moeten we dan in navolging van Ezechiël mensen gruwelen voorhouden, om hen bewust te maken dat zij versteend zijn en een levend hart nodig hebben? Dus toch naar al die TikTok filmpjes kijken? Ik weet het niet, ik hoop op een andere manier om mensen wakker te laten schrikken.

Zouden wij elkaar een spiegel voor kunnen houden? Wat zit mij dwars, welke emotie, welke ervaringen wakkeren mijn vuurtje aan? Misschien zitten ons dingen dwars die onrechtvaardig zijn of onoprecht en dan moeten we verzet plegen en ons uitspreken. Hoe houd je dan jezelf enigszins in bedwang? Is het ook mogelijk is om je emoties, boosheid, angst, verontwaardiging om te zetten in hulp voor de slachtoffers? In handen uit de mouwen steken, huizen opbouwen, spullen inzamelen, troosten en opvangen. Helpt ons dat tegen het machteloze gevoel dat wij het grote probleem van het bestaan van de oorlogen toch niet op kunnen lossen. Laten wij ons vooral ook ontfermen over degene die angstig is of gewond en zijn of haar geloof in zichzelf of deze wereld verloren is. En laten we onszelf troosten met verhalen.

Zolang de ene mens de andere mens wil overheersen of wil vernietigen, kan het niet goed gaan, blijven we berichten horen over zonen en dochters die doodgaan. Hoe kun je daar mee leven? Hoe ga je in gesprek met iemand die overtuigd is van zijn gelijk en het gelijk van de machtigste? Hoe leer je iemand om met andere ogen naar een situatie te kijken? Misschien een klein begin proberen te maken door te luisteren en te praten. Zoek elkaar op en kijk elkaar in de ogen kijken zonder dat dat je het met elkaar eens hoeft te zijn. Gelukkig zijn er in de media ook berichten en filmpjes van mensen te vinden die dat doen, Russen en Oekraïners, Joden en Palestijnen. Dat is het begin van een oplossing, een begin van een toekomst voor iedereen.

Dat warme levende hart, dat in onze borst begint te kloppen, geeft hoop en vergt veel geduld. Geduld om het uit te houden in een situatie die moeilijk is. Het vergt de overtuiging dat geweld niet noodzakelijk is om een toekomst te creëren. Wel hebben we liefde nodig. Liefde, die lijkt op Gods liefde voor zijn mensen. Omdat wij, ondanks alle ellende die we uithalen, steeds weer een nieuwe kans krijgen: een liefdevol hart en een open geest. Daarom komt het op ons aan om niet de moed te verliezen en bij de pakken neer te gaan zitten.

Een nieuwe, betere wereld, begint vandaag, bij ons.

Amen