Hebt u uw roeping gevolgd?

Wat betekent het als iemand een roeping heeft? Over dit begrip roeping is veel geschreven. We kunnen zeggen dat iemand een roeping had om arts te zijn, dat muziek de roeping is van iemand, dat iemand zich zijn roeping bewust wordt, dat hij zijn roeping volgt. Deze roeping kan gelden voor allerlei alledaagse activiteiten of beroepen, maar in het bijzonder is het woord van toepassing op christelijke theologen en predikanten. Zij voelen hun roeping als hun bestemming, of als hun innerlijke aandrift, om het woord van God te bestuderen en te verkondigen, en om het geloof van hun gemeenteleden te ondersteunen. Het gaat hier dus om iets hogers, iets onalledaags.

Maarten Luther over roeping

Ik kies hier voor de opvatting van roeping van Maarten Luther (1487-1546), niet de minste in de onze westerse traditie. Hij bespreekt het begrip roeping met name in de inleidingen tot zijn commentaren op Paulus’ Brief aan de Galaten. Dit is waarschijnlijk Luthers favoriete Bijbeltekst, omdat in deze brief de idee van de rechtvaardiging door het geloof alleen, en niet door de werken (zoals de joden volgens Paulus menen), naar voren komt. Deze stelling is de grondslag van Luthers theologie. Luther schreef er drie te dikke, maar wel zeer interessante commentaren op.

Brief aan de Galaten

In het eerste vers van de Brief aan de Galaten staat: Paulus, een apostel, geroepen, niet van mensen, noch door een mens, maar door Jezus Christus, en God, de Vader, die Christus uit de doden opgewekt heeft. Eigenlijk ziet Luther deze tekst als de kern van zijn theologie. Paulus is een ‘gezondene’, een apostel, die ‘geroepen’ is. ‘Geroepen’ staat niet echt in de Griekse tekst, maar is door uitleggers zoals Luther in de vertaling van de tekst opgenomen.

Paulus: dé Apostel

Paulus behoort niet tot de oorspronkelijke groep van de twaalf apostelen. Deze eerste groep heeft Jezus persoonlijk gezien. Jezus’ charisma en de wonderen die hij heeft gedaan waren voldoende om discipelen te maken. Hun nieuwe geloof maakte hen los van het wetticisme van de joden. In het volgen van de joodse wetten lag niet het heil; daarin was geen bevrijding.

Paulus is niet aangewezen door de eerste de beste mens. Ook is hij niet door de andere apostelen geroepen, zelfs niet door Jezus toen Jezus mens was (bij Paulus’ bekering was Jezus al gestorven). Paulus is geroepen, zegt hij, door Jezus Christus als God, en door God de Vader. Belangrijk is de toevoeging door Paulus, dat  God Jezus uit de doden, dus uit ellende heeft opgewekt.

De uitleg van Luther

Wat zijn de kenmerken van Paulus’ roeping en het daarbij behorende apostelschap, waarin hij die roeping ging waarmaken? Ik geef hieronder de kenmerken op die Luther geeft. Let wel: hier volgt de uitleg van Luther. Over de Brief aan de Galaten is nog steeds zeer veel discussie. Wat betekent het als iemand – zoals Paulus – roeping heeft?

1. Paulus had een visioen. Van welke aard dat was, is niet duidelijk.
2. Paulus kreeg dat visioen na zijn rampzalige periode, waarin hij, toen met de naam Saulus, de christenen vervolgde.
3. Na dat visioen wist hij innerlijk, in zijn geweten of zelfbewustzijn (conscientia), dat het heil van de mens afhangt van de bevrijding door Christus. Dat betekende dat een christen zich losmaakt van de traditionele omgeving, of die nu heidens of joods was.
4. Paulus voelde zich volstrekt zeker in zijn roeping en apostolaat, Hij had een heilige overmoed, zoals Luther dat uitdrukt, waardoor hij mensen naar het goede spoor kon gebieden, en niet slechts verzoeken. Hij had een missie die hij kon volvoeren.
5. Luther maakt hier een vergelijking met een heraut van een koning. Die is zeker van zij status en deelt bevelen uit aan de burgers, niet slechts raadgevingen of suggesties.
6. Paulus weet wat de ware leer is, en wat een dwaalleer
7. Paulus merkte, elke dag weer, dat hij steeds meer medestanders had in het geloof aan Christus. Zijn basis verbreedde zich op zijn reizen.
8. Als iemand, zegt Luther, geroepen is zoals Paulus – en Luther denkt in ieder geval aan zich zelf – , dan is hij een belangrijk persoon in de samenleving met veel invloed op het gedrag van mensen. Daarom mag niemand zich uit zichzelf tot predikant uitroepen, maar moet een vorst dat doen. De vorst roept dus op zijn beurt. Hij moet heilloze godsdiensttwisten vermijden. Een vorst is toch, zegt Luther, volgens de christelijke traditie, door God gekozen. Een vorst kan het geheel van de samenleving overzien. Op dit punt staat volgens Luther de staat boven de kerk, dat wil zeggen over het uiterlijk functioneren van de kerk. De staat gaat uiteraard volgens Luther nooit over het innerlijkleven van een christen. Dat is onaantastbaar, volgens Luthers scherpe onderscheid tussen innerlijk en uiterlijk leven. Luthers opvatting is vergelijkbaar op dit punt met die van Thomas Hobbes.

En nu? Wat betekent het als iemand roeping heeft? 

Als wij deze punten nu overzetten naar de roeping van een theoloog en predikant in onze tijd. Een predikant is geroepen. Wat betekent het als iemand roeping heeft? Ik volg de lijst van punten hierboven.

1. Als hij een sterke inspiratie gevoelt. 2. Als hij een donkere periode in zijn leven heeft meegemaakt, dat hem empathisch maakt. 3. Als hij in zijn geweten achter de keuze staat theoloog te worden. 4. Als hij mogelijk niet van alles zeker is – de zekerheid van Luther kennen wij niet meer. 5. Als hij uit persoonlijke overtuiging goede suggesties kan geven -gebieden vanaf de kansel werkt nu niet meer. 6. Als hij zich openstelt voor niet-christelijke opvattingen. Tot ver in de twintigste eeuw zag men het christendom als de enige ware religie; dat kan nu niet meer. 7. Als de geroepene erkenning vindt bij meerdere mensen. 8. Benoeming door een vorst of burgemeester is niet meer mogelijk in de huidige tijd

Mattheüs 22: 14: ‘Velen zijn geroepen, weinigen zijn uitverkoren’.

1 Timotheüs 3:2-3 (NBG): ‘Een opziener moet dan zijn onbesproken, een man van één vrouw, nuchter, bezadigd, beschaafd, gastvrij, bekwaam om te onderwijzen, 3. niet aan de wijn verslaafd, niet opvliegend, maar vriendelijk.’

Vrijplaatsen zijn columns van Bert Bos die hij speciaal voor deze site schrijft.  Prof.dr. Bert Bos is emeritus-hoogleraar filosofie van de middeleeuwen in Leiden, hij doceerde over Augustinus en Eckhart.

Meer lezen? Martinus Luther. Het rechtvaardigend geloof. Verklaard en bevestigd in een verhandeling over Paulus’ Brief aan de Galaten. Jubileum uitgave Rotterdam: Lindenberg, 1964